Zasoby przyrodnicze. 2012-02-16 14:23. Zasoby przyrodnicze Wzgórz Dalkowskich
Publikacje do pobrania:
Wzgórza Dalkowskie stanowią łańcuch wzniesień, ciągnący się łukowatym, wygiętym na południe pasmem od Nowogrodu Bobrzańskiego na zachodzie po Chobienię na wschodzie (ok. 90 km). Szerokość ciągu wzgórz wynosi od 2 km na zachodzie do 15 km w części wschodniej (średnio około 10 km), powierzchnia wynosi 1170 km2. Choć niewysokie (w części centralnej - do 230, wschodniej - do 223, zachodniej - do 196m n.p.m.), Wzgórza Dalkowskie wyróżniają się w krajobrazie wysokością względną – do około 100-150 m w stosunku do otaczających je obniżeń.
Mezoregion Wzgórza Dalkowskie stanowi środkową część makroregionu Wał Trzebnicki. Jest to wał moren czołowych i kemów, powstały na orograficznej przeszkodzie, w postaci wzniesień podłoża trzeciorzędowego. Zostały one wyciśnięte podczas dwóch pierwszych zlodowaceń (południowopolskie i środkowopolskie - stadiał Odry) i przykryte resztkami osadów lodowcowych i fluwioglacjalnych. Spiętrzenie moren końcowych nastąpiło ponownie w stadiale Warty (przed około 200 -180 tys. lat), którego maksymalny zasięg znaczą Wzgórza. W czasie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego pokryte one zostały lessem. Dzisiejszy zasięg tych osadów to tylko resztki pierwotnie o wiele większych pokryw. Wody opadowe i roztopowe zniszczyły pokrywy lessowe i doprowadziły do powstania malowniczych dolinek. Procesy erozyjne przyspieszył w czasach historycznych człowiek. Wzgórza Dalkowskie posiadają urozmaiconą rzeźbę terenu. Oprócz najczęstszych form - wałów rozdzielonych szerokimi dolinami, występują kopulaste pagórki,
strome wąwozy, niewielkie kotliny i wilgotne niecki. W krajobrazie odróżniają się poszczególne grupy wzniesień, oddzielone od siebie wyraźnymi obniżeniami morfologicznymi, w których płyną rzeki i potoki – dopływy Odry.
Rozmaitości form krajobrazowych na Wzgórzach odpowiada mozaika środowisk przyrodniczych. W wyższych partiach szachownice pól ustępują miejsca leśnym ostępom. Silnie urzeźbione zakątki porastają lasy grądowe i wiekowe buczyny, z urozmaiconą florą runa. Spotyka się w niej także rośliny górskie - narecznicę górską, podrzeń żebrowiec, turzycę górską, dziewięćsił bezłodygowy. Większe płaty lasów sosnowych i mieszanych zajmują wschodnią i zachodnią część Wzgórz Dalkowskich (Wzgórza Polkowickie, Równina Brzeźnicy), jak również najwyższą partię Grzbietu Dalkowskiego (w okolicy Dalkowa), stanowiącą Obszar Chronionego Krajobrazu „Wzgórza Dalkowskie”.
W celu ochrony przyrody i krajobrazu, na Wzgórzach Dalkowskich utworzono pięć rezerwatów, jeden park krajobrazowy, cztery użytki ekologiczne, jeden obszar chronionego krajobrazu, jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy a za pomniki przyrody uznano 145 drzew. Chronią one głównie zbiorowiska leśne w stanie zbliżonym do naturalnego. Dla rezerwatów „Uroczysko Obiszów” i "Buczyna Jakubowska” charakterystyczne jest występowanie źródlisk. W tym ostatnim atrakcją jest Źródło św. Jakuba. Rezerwaty „Dalkowskie Jary” i „Wąwozy Annabrzeskie” posiadają silnie rozwiniętą rzeźbę powierzchni: strome zbocza i wąwozy, o dużych wysokościach względnych. W starodrzewie niektóre buki i dęby dochodzą do 300 lat. Rezerwat „Dąbrowa Brzeźnicka” utworzono w dolince rzeki Brzeźnica. Rosną tu w przewadze świetliste dąbrowy.
Użytki ekologiczne utworzono m.in. dla ochrony malowniczych i cennych przyrodniczo dolinek strumieni z oczkami wodnymi. Żyzne lasy liściaste oraz cieniste dolinki i parowy ze środowiskiem wodnym są głównymi ostojami zwierząt. Na Wzgórzach Dalkowskich bytuje m.in. ponad 40 gatunków małżów i ślimaków, około 20 - płazów i gadów, 90 – ptaków. Wśród ponad 30 gatunków ssaków znajdują się objęte ochroną: jeż, dwa gatunki ryjówek, rzęsorek rzeczny, zębiełek karliczek, łasica łaska, wiewiórka pospolita, kret, bóbr europejski i mysz zaroślowa.
Obszary chronione na Wzgórzach Dalkowskich
Rezerwaty przyrody
„Uroczysko Obiszów” (6,28 ha) chroni fragment lasu dębowego pochodzenia naturalnego na siedlisku lasu świeżego. W części środkowej znajdują się źródliska. Na terenie rezerwatu występuje około 220 gatunków roślin naczyniowych. Ścieżka dydaktyczna.
„Buczyna Jakubowska” (19,54 ha). Ochrona ma na celu zachowanie unikalnych fragmentów lasów naturalnych, z bogatą śródziemwarstwą zielną. Teren rezerwatu jest mocno urzeźbiony. Atrakcją są: źródło św. Jakuba i ścieżka dydaktyczna.
„Dalkowskie Jary” (36,12 ha). W rezerwacie chroni się fragment lasu świeżego z przewagą buka, pochodzenia naturalnego. Ochronie podlegają również intensywnie ukształtowane formy geomorficzne: pagórki o stromych zboczach i wąwozy, a ponadto krajobraz kulturowy: dwa grodziska - zabytki kultury łużyckiej i wczesnośredniowiecznej.
„Annabrzeskie Wąwozy” (56,11 ha) utworzono w celu zachowania naturalnego zróżnicowania ekosystemów leśnych oraz cennych gatunków flory i fauny. Również ten rezerwat charakteryzuje się silnie rozwiniętą rzeźbą powierzchni, o dużych wysokościach względnych.
„Dąbrowa Brzeźnicka” (5,9 ha) chroni fragmenty grądu i dąbrowy świetlistej z pomnikowymi dębami. Właściwe stosunki wodne i bogaty typ siedliskowy lasu umożliwiają wegetację licznych gatunków krzewiastych i roślin runa.
Pomniki przyrody (wybrane)
- Buk zwyczajny w Leśnictwie Pożarów ,obwód 350 cm, wysokość 29 m, wiek około 150 lat.
- Dąb bezszypułkowy „Krzykliwy Dąb”, w sąsiedztwie Dalkowa, o obwodzie 730 cm.
- Głaz narzutowy „Piotrek”, w lesie na południe od Rynarcic, granitowy, o obwodzie 16 m.
- Głaz narzutowy „Czarci Kamień” w Bulinie,granitowy, o obwodzie 8,8 m.
- Głaz narzutowy „Ołtarz” w lesie (Leśnictwo Niwiska, gm. Brzeźnica), o obwodzie 7 m.
- Pomnik przyrody aleja dębów w Czernej.
- Pomnikowe drzewa (ponad 100 dębów w wieku do około 350 lat oraz platany) rosnąna wale odrzańskim.
Inne formy ochrony przyrody
Obszar Chronionego Krajobrazu „Wzgórza Dalkowskie” (26,3 km2). Ochronie podlega mozaikowy krajobraz leśno–polny, z przewagą lasu, charakteryzujący się urozmaiconą rzeźbą terenu.
Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy Grodowiec (50,45 ha) służy ochronie fragmentów krajobrazu naturalnego (m.in. stanowiska bluszczu, okazy drzew, aleja kasztanowa i zadrzewienie wzgórza Kalwaria) i kulturowego (pielgrzymkowy zespół kościelny - Sanktuarium Matki Bożej Grodowieckiej).
Ścieżka dydaktyczna.
Przemkowski Park Krajobrazowy, o pow. 22 338 ha (otulina – 15 467 ha), utworzony w 1997 r. w celu ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych na Równinie Szprotawskiej, Wysoczyźnie Chocianowskiej i w Dolinie Czarnej Wody, w granicach gmin: Przemków, Chocianów, Gromadka, Gaworzyce i Radwanice. Sieć szlaków turystycznych, ścieżki dydaktyczne. Obszar Europejskiej Sieci Natura 2000.
„Dolina Środkowej Odry” (33 677 ha). Jest ostoją specjalnej ochrony ptaków. Występują w niej ptaki wodno–błotne, w tym co najmniej 18 gatunków z załącznika I dyrektywy ptasiej (OSO). Obszar Europejskiej Sieci Natura 2000 „Nowosolska Dolina Odry” (6 040 ha). Ochrona z dyrektywy siedliskowej (SOO) obejmuje m.in. typowo wykształcone płaty lasów i zarośli łęgowych, wciąż podlegających zalewom, oraz mozaikę szuwarów turzycowych, mozgowisk, wilgotnych łąk i zarośli wierzbowych. Jeden z lepiej zachowanych i bardziej naturalnych fragmentów doliny Odry.
Obszar Europejskiej Sieci Natura 2000 „Buczyna Szprotawsko–Piotrowicka” (1423 ha). Ochrona z dyrektywy siedliskowej (SOO) obejmuje m.in. łąki trzęślicowe, torfowiska przejściowe, buczyny kwaśne i żyzne, grądy i łęgi. W obszarze znajdują się dwa rezerwaty. Obszar Europejskiej Sieci Natura 2000 „Stawy Przemkowskie” (4 593 ha). Jest ostoją specjalnej ochrony ptaków. Występują w niej ptaki wodno–błotne, w ilości powyżej 20 tys. osobników, w tym co najmniej 18 gatunków z załącznika I dyrektywy ptasiej (OSO).
Obszar Europejskiej Sieci Natura 2000 „Wrzosowisko Przemkowskie”
Ochroną z dyrektywy siedliskowej (SOO) objęto 6 607 ha. Ogromne wrzosowiska znajdują się w środkowej, śródleśnej części PPK. Na obrzeżach byłych poligonów wojskowych obserwuje się tokujące cietrzewie.
